Hình thức kể chuyện
Ngôi kể
Nói một cách ngắn gọn, lựa chọn ngôi kể cho câu chuyện của bạn tức là lựa chọn bạn sẽ kể chuyện ở góc nhìn nào. Phần lớn các câu chuyện thông thường đều được kể từ ngôi thứ nhất hoặc thứ ba.
Ngôi kể thứ nhất là khi người kể xưng "tôi" và đóng vai một nhân vật trong câu chuyện. Một số ví dụ cho ngôi kể này tại wiki SCP-VN là các ngoại truyện Rời Phủ Lạng Giang và Hưng Hóa, Một Chén Trà. Ngôi kể thứ nhất có tác dụng giúp người đọc của bạn dễ dàng nắm bắt tâm trạng của nhân vật bạn đóng vai. Nếu khai thác khéo léo, bạn còn có thể thay đổi mức độ đáng tin cậy trong lời kể của nhân vật kể chuyện để tạo hiệu quả đặc biệt. Tuy nhiên, khi sử dụng ngôi kể này, điểm nhìn của bạn sẽ bị giới hạn và bạn chỉ có thể kể ra những gì nhân vật mà bạn đóng vai biết được.
Ngôi kể thứ ba là khi người kể ẩn mình đi, không xuất hiện trực tiếp trong câu chuyện, mà chỉ thuật lại những diễn biến xảy ra. Ngoại truyện Công Việc Ngoài Giờ chính là một ví dụ cho ngôi kể này. Với ngôi kể thứ ba, người kể chuyện là bạn sẽ có được góc nhìn toàn cảnh và thuận tiện khắc họa tâm lý từng nhân vật, tuy nhiên bạn sẽ phải đánh đổi bằng việc nhân vật của bạn bị hạn chế khả năng biểu đạt trực tiếp cảm xúc.
Nếu bạn muốn làm điều gì đó táo bạo hơn, bạn có thể thử sử dụng ngôi kể thứ hai. Với ngôi kể này, bạn sẽ đặt người đọc vào vị trí là người trải nghiệm những diễn biến của truyện. Nói cách khác, nhân vật trải nghiệm những diễn biến đó sẽ là người đọc, và thường được gọi bằng đại từ xưng hô "bạn". Để dễ hình dung hơn, bạn có thể tham khảo ngoại truyện Đường Tắt. Với ngôi kể này, bạn có thể dễ dàng tác động lên trải nghiệm và cảm xúc của người đọc, nhưng thử thách của bạn sẽ là làm sao để người đọc có thể đồng nhất bản thân mình với nhân vật trong truyện.
Trong phạm vi một tác phẩm, bạn cũng có thể lựa chọn thay đổi giữa nhiều ngôi kể hoặc nhiều nhân vật kể chuyện. Điều này không quá phổ biến ở các câu chuyện thông thường, nhưng rất phổ biến đối với các SCP – do các tài liệu SCP bao gồm nhiều phần và có thể chứa nhiều phụ lục độc lập nhau.
Trình tự kể và cách giới thiệu tình tiết
Trình tự kể chuyện phổ biến và dễ sử dụng nhất là kể chuyện theo trình tự thời gian: sự việc nào xảy ra trước kể trước, xảy ra sau kể sau. Tuy nhiên, bạn hoàn toàn có thể lựa chọn một trình tự kể khác sao cho phù hợp, tùy thuộc vào mong muốn cá nhân và điều gì là hiệu quả nhất đối với câu chuyện của bạn.
Để giới thiệu các tình tiết truyện một cách hấp dẫn, bạn hãy chú ý tới một nguyên tắc đơn giản nhưng có thể giúp câu chuyện của bạn sinh động hơn nhiều: show, don't tell. Nói một cách ngắn gọn, nguyên tắc này nghĩa là: thay vì chỉ kể suông diễn biến những sự việc trong cốt truyện và dùng những tính từ chỉ cảm xúc để diễn tả cảm xúc của nhân vật, bạn hãy làm cho độc giả hiểu được điều bạn muốn truyền tải bằng cách miêu tả trực quan và để người đọc liên tưởng, suy luận, kết luận.
Để thấy rõ hiệu quả của việc lựa chọn trình tự kể chuyện thích hợp và nguyên tắc “show, don't tell”, bạn hãy đọc thử SCP-068-VN – Thân em..., rồi so sánh mức độ sáng tạo và giàu hình ảnh trong cách tác giả mô tả diễn biến các sự việc trong Phụ lục 068-VN.1 và trong lời giải thích ở phần Bình luận của bài.
Với cách tư duy tương tự, ta có thể thấy rằng không phải lúc nào bạn cũng cần kể ra hết mọi chi tiết và tình tiết của truyện. Có những lúc, sẽ thú vị hơn khi bạn cung cấp cho độc giả những manh mối để họ tự chắp vá chúng lại và suy luận ra sự thật đằng sau. Trùng hợp thay, hình thức bao gồm nhiều phần tách biệt của một văn bản SCP lại đặc biệt thích hợp để bạn áp dụng cách kể chuyện này – SCP-050-VN – Xử Nữ là một ví dụ tiêu biểu.
Cốt truyện
Cấu trúc của một cốt truyện
Cốt truyện có thể được định nghĩa là những sự kiện liên kết với nhau tạo thành câu chuyện của bạn. Một cốt truyện điển hình thường được xây dựng theo mô hình bao gồm các phần: Mở đầu – Tăng tiến – Cao trào – Giải quyết cao trào – Kết thúc. Sau đây chúng tôi sẽ giải thích kỹ hơn về từng phần của mô hình này:
- Mở đầu: Là phần truyện nơi bạn giới thiệu bối cảnh, nhân vật và những tình tiết mở đầu cho câu chuyện.
- Tăng tiến: Phần này sẽ chứa những biến cố và các tình tiết khiến cho nhân vật phải hành động xuyên suốt cốt truyện. Phần này thường chiếm dung lượng lớn trong cốt truyện, vì vậy bạn cần xây dựng các tình tiết tăng tiến sao cho logic với nhau và logic với phần mở đầu. Duy trì một nhịp độ kể chuyện phù hợp cũng là điều quan trọng. Bạn cũng nên vận dụng những xung đột ở ngoại cảnh hoặc trong nội tâm nhân vật để xây dựng tình tiết tăng tiến trong câu truyện của bạn.
- Cao trào: Đây là đỉnh điểm của cốt truyện, khi nhân vật của bạn rơi vào một tình thế khó xử và cần phải kết thúc mọi việc. Lưu ý: Cao trào của một câu chuyện không nhất thiết phải gay cấn và kịch tính. Tùy thuộc vào thể loại và cốt truyện, cao trào câu chuyện của bạn có thể có những hình thức khác nhau.
- Giải quyết cao trào: Phần này bao gồm việc nhân vật của bạn giải quyết vấn đề xảy ra ở cao trào, cùng với những hậu quả hoặc kết quả của cao trào đó. Ở phần này, bạn hãy tìm ra một cách giải quyết hợp lý và tương xứng với quy mô của đỉnh điểm câu chuyện. Đừng cố gắng xây dựng một cao trào quá kịch tính và giải quyết nó một cách hời hợt, nhưng cũng đừng xây dựng một cao trào không mấy kịch tính rồi giải quyết một cách lòng vòng, lê thê.
- Kết thúc: Là hồi kết của câu chuyện. Chúng ta có thể kể đến một số kiểu kết truyện cơ bản sau đây:
- Kết thúc có hậu (happy ending, HE): Đây là kết thúc khi những điều tốt đẹp đến với nhân vật chính diện, còn những nhân vật phản diện phải chịu quả báo.
- Kết thúc buồn (sad ending, SE): Đây là kết thúc khi những điều tiêu cực xảy đến đối với các nhân vật chính diện. Các tình tiết phổ biến trong một kết thúc buồn là phe chính diện bị đánh bại, cái chết, sự chia ly,… Nhiều người còn gọi một kết thúc buồn xảy đến đột ngột và bao gồm những tình tiết tréo ngoe, bi thảm là kết thúc bi kịch (bad ending, BE).
- Kết thúc mở (open ending, OE): Đây là kết thúc khi tác giả để ngỏ chuyện gì sẽ xảy ra với các nhân vật, và độc giả có thể suy đoán về những diễn biến sau đó theo cách hiểu của mình.
- Cần lưu ý: Kết thúc chung của truyện và kết thúc cho từng nhân vật có thể có tính chất khác nhau. Ví dụ, một câu chuyện có thể có cái kết có hậu cho nhân vật này, và cái kết buồn cho nhân vật khác.
Hook
Thuật ngữ này hiện chưa có cách gọi tiếng Việt tương ứng, vì vậy chúng tôi sẽ giữ nguyên cách gọi tiếng Anh để truyền tải đúng nhất ý nghĩa của khái niệm này.
"Hook" trong tiếng Anh có nghĩa đen là "móc câu". Còn với nghĩa bóng, hãy thử tưởng tượng bạn là một người đi câu cá, và độc giả là con cá mà bạn muốn có được. Để bắt được con cá ấy, bạn phải có miếng mồi thật hấp dẫn và dễ thấy gài trên móc câu của mình. "Hook" trong văn học cũng có ý nghĩa tương tự như vậy – một chi tiết hấp dẫn ở phần đầu bài viết, có tác dụng lôi kéo độc giả chú tâm đọc đến hết bài.
Khi sử dụng hook, bạn có thể tác động đến độc giả bằng một số cách như sau:
- Tạo ra cảm xúc mạnh như ngạc nhiên, sốc, buồn, buồn cười, ghê tởm…
- Làm độc giả thắc mắc về những điều đang diễn ra trong bài.
- Thoát ra khỏi khuôn mẫu thông thường.
Hook là thành phần không bắt buộc của một tác phẩm, nhưng nếu có, tác phẩm của bạn sẽ tạo được ấn tượng ban đầu tốt hơn hẳn đối với người đọc. Và chắc hẳn bạn cũng hiểu rằng việc giữ chân người đọc là hết sức quan trọng. Bởi, cho dù bạn có xây dựng được một tác phẩm hay đến đâu, nhưng người đọc không có đủ kiên nhẫn để theo dõi câu chuyện cho tới phần hay đó, thì mọi công sức của bạn cũng sẽ uổng phí.
Đối với một tác phẩm SCP, hook thường được đặt trong phần Quy trình Quản thúc Đặc biệt. Tuy nhiên, hook cũng có thể xuất hiện ở những vị trí khác như Phân loại, phần đầu của Mô tả, hay thậm chí là tên của SCP hoặc hình ảnh được đính kèm ở đầu bài. Nhìn chung, "dễ tiếp cận" là điều kiện duy nhất cho hình thức của hook và vị trí đặt hook.
Dưới đây là một số ví dụ về hook của các bài viết trên wiki SCP-VN. Tuy nhiên, chúng tôi sẽ đặt những ví dụ này trong hộp sập để hạn chế tiết lộ nội dung bài viết.
SCP-040-VN – Những Lời Nói Màu Đen:
Quy trình Quản thúc Đặc biệt: Một bồn chứa lớn được đặt bên dưới khu vực phát hiện SCP-040-VN nhằm lưu trữ lượng SCP-040-VN đang ngày càng tăng dần. Toàn bộ khu vực bị ảnh hưởng SCP-040-VN đã được đặt rào chắn xung quanh và cần quyền hạn cấp 3 để truy cập. Khi tiếp xúc với SCP-040-VN, nhân sự không được đem theo bất kỳ phương tiện thông tin nào. Sau khi tiếp xúc phải được kiểm tra tâm lý và tâm thần, đồng thời được theo dõi trong ít nhất 5 ngày. Các nghiên cứu vẫn đang được tiến hành nhằm quản thúc SCP-040-VN hiệu quả hơn do việc tiêu hủy SCP-040-VN hiện chưa khả thi.
Đây có thể coi là một ví dụ cơ bản cho hook. Hook của bài viết này là toàn bộ phần Quy trình Quản thúc Đặc biệt trước khi được cập nhật. Việc toàn bộ quy trình này bị gạch bỏ và thay thế đã khiến người đọc vô thức hoặc có ý thức đặt ra câu hỏi: Chuyện gì đã xảy ra khiến cho quy trình này phải thay đổi?
SCP-099-VN – Thiên Đường Waifu:
Ngoại trừ việc ứng dụng chỉ có ngôn ngữ chính là tiếng Nhật cùng với khung nền là các nhân vật hư cấu mặc áo tắm, bố cục và cách hoạt động của SCP-099-VN tương tự như ứng dụng SoundCloud.
Hook của bài viết này là một câu văn ở đoạn đầu của phần Mô tả. Bằng cách sử dụng những chi tiết “ngôn ngữ chính là tiếng Nhật” và "khung nền là các nhân vật hư cấu mặc áo tắm", tác giả đã hướng đến việc tạo cảm xúc buồn cười và cảm giác kỳ cục ở độc giả, hoặc thậm chí là hấp dẫn đối với một nhóm đối tượng độc giả nhất định.
SCP-018-VN – Nỗi Căm Thù Hai Bánh:
Ảnh chụp một số đối tượng bị nhiễm SCP-018-VN cùng phương tiện của họ.
Hook của bài viết này là ảnh trên cùng với chú thích cho ảnh, và hình ảnh này được đặt ở đầu bài viết. Tác giả đã tạo ấn tượng với độc giả bằng cách tiết lộ thông tin rằng dị thể có liên quan tới một hiện tượng gây khó chịu và thường bị châm biếm ngoài đời thực.
SCP-091-VN – Trận Chiến Đồ Ăn Hay "Hành Trình Giải Phóng Vĩ Đại Của Lãnh Tụ Timato":
Hook của bài viết này chính là tiêu đề bài viết. Tiêu đề này nổi bật vì độ dài của nó, và vì nó khiến người đọc phải thắc mắc: Đồ ăn và hành trình giải phóng vĩ đại thì liên quan gì đến nhau? Và có người nào lại tên là Timato cơ chứ?
Tuy nhiên, khi sáng tạo hook, bạn cũng cần ghi nhớ một số điều:
- Đừng nhầm lẫn hook với phần mở đầu của cốt truyện. Hook có thể nằm trong phần mở đầu, và bạn cũng có thể sử dụng một phần hoặc toàn bộ phần mở đầu truyện làm hook. Nhưng quá chú ý vào việc làm sao để mở đầu hấp dẫn mà quên đi nhiệm vụ chính của phần mở đầu (là giới thiệu bối cảnh, nhân vật và tình tiết mở đầu) là một điều cần tránh.
- Đừng treo đầu dê bán thịt chó. Việc sáng tạo hook sẽ không có tác dụng khi nội dung bài viết của bạn không liên quan chặt chẽ đến hook, hoặc không tương xứng với những gì bạn tiết lộ trước qua hook.
Nhịp độ truyện
Sau khi thu hút người đọc bằng hook, một trong số những nhiệm vụ tiếp theo của bạn sẽ là giữ cho độc giả luôn cảm thấy thú vị, không chán nản hoặc bối rối khi đọc truyện. Nhịp độ truyện sẽ đóng vai trò rất quan trọng ở đây, dù đây là một yếu tố mà những tác giả mới tham gia viết ít khi chú ý đến.
Nhịp độ truyện có thể hiểu là tốc độ tác giả đưa ra các sự kiện trong cốt truyện. Nhịp độ truyện khác với trình tự các mốc thời gian trong truyện. Thời gian đo theo đơn vị giờ, phút, ngày, tháng, năm là khách quan và dựa theo quy ước của bối cảnh, còn nhịp độ truyện nhanh hay chậm là điều tác giả có thể điều khiển được.
Một câu chuyện với nhịp độ nhanh hơn cần thiết sẽ khiến cho các tình tiết không được giải thích đủ kỹ lưỡng và trở nên khó nắm bắt, các nhân vật bị xây dựng hời hợt, đồng thời tạo cảm giác rằng tác giả đã sáng tác một cách vội vã, cẩu thả. Một câu chuyện với nhịp độ chậm hơn cần thiết sẽ tạo cảm giác nhàm chán, lan man, quá dài dòng, làm độc giả mất hứng thú đọc tiếp.
Những đoạn truyện với tình tiết có khuynh hướng tập trung vào hành động, tạo cảm giác dồn dập như chiến đấu hay rượt đuổi nên có nhịp độ nhanh. Những đoạn truyện với tình tiết nhẹ nhàng, êm dịu hoặc căng thẳng, khai thác sâu về tâm lý và cần sử dụng nhiều hội thoại nên có nhịp độ chậm.
Bạn có thể đẩy nhanh nhịp độ truyện bằng cách liên tục khiến cho nhân vật hành động, tăng cường kể suông tình tiết đến một mức độ phù hợp, bỏ qua hoặc lướt qua một số tình tiết phụ, tập trung mô tả gãy gọn diễn biến chính, rút gọn hoặc hạn chế đặc tả và miêu tả nói chung. Ngược lại, để làm chậm nhịp độ truyện, bạn có thể giảm tần suất hành động của nhân vật, tăng cường mô tả tâm lý, tăng cường miêu tả các yếu tố về ngoại cảnh và nhân vật, đào sâu hơn các tình tiết phụ và và chèn nhiều hội thoại.
Nhân vật
Định nghĩa
Nhân vật văn học có thể được hiểu là một người, vật hoặc thực thể trong một câu chuyện, được tác giả gán cho những hành động và lời thoại để tạo nên diễn biến truyện. Một câu chuyện hoàn chỉnh cần phải có ít nhất một nhân vật. Nhiều quan điểm cho rằng nhân vật là yếu tố quan trọng nhất quyết định một câu chuyện có hấp dẫn hay không, vì một câu chuyện chỉ có thể phát triển khi có tác động từ nhân vật.
Nhân vật chính là những nhân vật xuất hiện với thời lượng lớn nhất, đồng thời gây ảnh hưởng đến hoặc bị ảnh hưởng bởi cốt truyện nhiều nhất. Nhân vật chính thường được xây dựng với những nét tính cách đặc trưng và có chiều sâu. Trong truyện hiện đại, nhân vật chính thường có sự chuyển biến tâm lý rõ ràng xuyên suốt diễn biến truyện. Họ cũng thường là những nhân vật truyền tải tư tưởng chính của tác giả và ý nghĩa chính của truyện.
Tất cả các nhân vật có ít đất diễn và ít được đầu tư hơn nhân vật chính đều được coi là nhân vật phụ. Nhân vật phụ có thể xuất hiện tương đối nhiều (khi đó, họ có thể được coi là nhân vật thứ chính), xuất hiện thi thoảng hoặc chỉ xuất hiện thoáng qua. Nhân vật phụ thường đóng vai trò bổ trợ cho nhân vật chính hoặc truyền tải những tư tưởng, ý nghĩa bổ sung khác. Tuy nhiên, họ hoàn toàn có thể được sử dụng làm một điểm nhấn cho câu chuyện hoặc để truyền tải những thông điệp độc đáo, nổi bật. Tùy vào tần suất xuất hiện và tầm quan trọng của từng nhân vật phụ, họ có thể được hoặc không được xây dựng tính cách đặc trưng và chiều sâu, đồng thời có hoặc không có sự chuyển biến tâm lý.
Phần lớn các bài viết SCP đều có sự xuất hiện của các nhân vật, bất kể bài viết đó có tính kể chuyện cao hay không. Nhân vật trong một bài viết SCP có thể xuất hiện với nhiều tư cách: họ có thể là những tiến sĩ, nghiên cứu viên, đặc vụ của Tổ Chức, là những thường dân trong các cuộc phỏng vấn hay bản ghi nhật ký, là những đối tượng từ các Thế lực Đáng lưu tâm khác, và họ cũng có thể chính là những dị thể có trí khôn.
Hình tượng nhân vật
Khi xây dựng một nhân vật, bạn cần chú ý đến những yếu tố sau:
- Lai lịch
- Ngoại hình
- Hành động
- Lời nói
- Suy nghĩ
- Mối quan hệ với các nhân vật khác
- Cách nhân vật được giới thiệu hoặc xuất hiện lần đầu trong truyện
Những yếu tố này sẽ phản ánh tính cách của nhân vật, và tạo cho nhân vật một hình tượng trong mắt độc giả. Tất nhiên, bạn không cần xây dựng tất cả những đặc điểm này cho mọi nhân vật mình tạo ra. Tuy nhiên, bạn càng chú ý xây dựng nhiều khía cạnh trong số đó, nhân vật của bạn càng có tiềm năng trở thành một nhân vật đa chiều, sâu sắc và thực tế.
Những khía cạnh nói trên của một nhân vật đều có liên quan đến nhau và phản ánh lẫn nhau. Ví dụ, thông qua ngoại hình, cung cách ứng xử và lời nói, bạn có thể tiết lộ đôi điều về hoàn cảnh sống của nhân vật. Thông qua lời nói và suy nghĩ của một nhân vật, bạn có thể suy luận về mối quan hệ và thái độ của họ với một nhân vật khác… Vì vậy, những yếu tố trên cần có sự thống nhất và tránh mâu thuẫn với nhau để bức tranh tổng quan về nhân vật của bạn hiện ra rõ nét.
Một điểm cần lưu ý nếu bạn muốn tạo ra một nhân vật thực tế và có chiều sâu là hãy sáng tạo cho nhân vật những đặc điểm không hoàn hảo. Có rất nhiều cách để làm việc đó: họ có thể có ngoại hình không đẹp, kém cỏi trong việc gì đó, có thói quen xấu hay đặc điểm tính cách không tốt nào đó, hay có một nỗi sợ của riêng mình. Năng lực đặc biệt (hay dị tính) của họ có thể bị giới hạn, đi kèm với hạn chế nào đó, hoặc khiến họ gặp khó khăn trong cuộc sống. Một nhân vật tốt nên là nhân vật không hoàn hảo, bởi không có ai trên đời là hoàn hảo cả. Một nhân vật quá tài giỏi, thông minh hay có sức mạnh quá vượt trội sẽ khiến người đọc cảm thấy nhàm chán, xa lạ và không thể đồng cảm được với họ. Hơn nữa, những thiếu sót của nhân vật cũng là những đặc điểm mà bạn có thể khai thác để tạo nên tình tiết thú vị cho cốt truyện.
Hành động và lời nói
Chuỗi hành động có thể được định nghĩa là trình tự các hành động của một nhân vật nhằm tạo ra tính liền mạch và sự chuyển biến cho câu chuyện. Theo định nghĩa này, chuỗi hành động gắn liền với cốt truyện, và nhờ có chuỗi hành động của các nhân vật mà cốt truyện mới được hình thành.
Chuỗi hành động cần được xây dựng một cách liền mạch và hợp lý với hình tượng, tính cách, mục tiêu của nhân vật. Để làm được điều đó, bạn hãy cố gắng trả lời những câu hỏi:
- Điều gì là động lực cho nhân vật của bạn hành động?
- Họ hành động như vậy là vì mục đích gì?
- Tại sao họ lại cần làm như vậy trong tình huống đó mà không phải là làm theo cách khác?
Lời nói của nhân vật thường đi kèm với hành động, và nhiều khi cũng được coi là hành động riêng (hành động nói). Vì vậy, bạn cũng có thể áp dụng những câu hỏi trên khi suy xét xem các ý trong lời nói và cách diễn đạt bằng lời của nhân vật đã hợp lý hay chưa. Ngoài ra, khi lựa chọn cách diễn đạt phù hợp, bạn cũng cần cân nhắc về:
- Hình tượng và xuất thân của nhân vật (tuổi tác, tầng lớp xã hội, quốc gia, vùng miền).
- Tình huống nhân vật có hành động nói.
- Mối quan hệ giữa họ và các nhân vật khác mà họ nói chuyện cùng.
Một cách hay để kiểm tra xem lời thoại của một nhân vật đã tự nhiên hay chưa chính là đọc thành tiếng lời thoại đó. Đối với các cuộc hội thoại, sẽ càng tốt nếu bạn có thể nhờ người khác cùng bạn vào vai các nhân vật đối thoại để đọc thành tiếng và kiểm tra.
Chuyển biến tâm lý nhân vật
Sự chuyển biến tâm lý có thể được hiểu là tập hợp mọi thay đổi về tư tưởng, suy nghĩ của nhân vật xuyên suốt diễn biến câu chuyện. Những thay đổi về tâm lý này sẽ dẫn đến thay đổi về lời nói, hành động và các yếu tố khác liên quan đến hình tượng nhân vật.
Xét về sự phát triển tâm lý, có hai dạng nhân vật: Nhân vật tĩnh và nhân vật động.
Nhân vật tĩnh là những nhân vật không có sự thay đổi về tính cách và chuyển biến tâm lý xuyên suốt truyện. Dạng nhân vật này thường là những nhân vật trong truyện cổ, truyện trung đại và các nhân vật phụ với tầm quan trọng thấp của truyện hiện đại. Nhân vật động là những nhân vật có sự chuyển biến tâm lý rõ ràng trong truyện. Họ thường xuất hiện nhiều ở truyện hiện đại, nhưng đôi khi cũng có thể hiện diện trong truyện trung đại và truyện cổ.
Các tình tiết của cốt truyện thường là động lực khiến cho nhân vật thay đổi – hay nói cách khác, khi nhân vật thay đổi, họ đang đáp ứng và thích nghi với những sự kiện xảy ra trong cuộc đời hư cấu của họ. Vì vậy, sự chuyển biến tâm lý nhân vật là một yếu tố quan trọng quyết định liệu nhân vật có chân thực và có chiều sâu hay không. Như một con người thực tế, tâm lý của nhân vật có thể chuyển biến nhanh hoặc chậm, theo hướng tích cực hoặc tiêu cực, và hướng chuyển biến cũng có thể thay đổi nhiều lần trong quá trình câu chuyện diễn ra.
Tuy nhiên, cũng cần lưu ý là trước cùng một tình huống, những con người khác nhau sẽ có cách suy nghĩ, hướng thay đổi và mức độ thay đổi tâm lý khác nhau. Điều này cũng đúng đối với các nhân vật hư cấu trong một câu chuyện. Vì vậy, nhiều khi, bạn cần phải cân nhắc xem hướng chuyển biến tâm lý nào, tốc độ chuyển biến như thế nào là hợp lý nhất đối với nhân vật của bạn.
Nếu gặp khó khăn trong việc xác định cách chuyển biến tâm lý của nhân vật, bạn hãy thử nghĩ xem khi gặp phải tình huống như trong truyện, bạn và những người bạn quen biết sẽ có cảm xúc gì, phản ứng ra sao và xử sự thế nào. Những người càng có lai lịch, tính cách tương đồng với nhân vật thì càng có khả năng hành động giống với nhân vật trong tình huống đó.
Bối cảnh
Bối cảnh có thể được hiểu là tập hợp các đặc điểm về thời gian và nơi chốn xảy ra câu chuyện. Bạn có thể viết một câu chuyện với bối cảnh hoàn toàn có thực, có thực một phần hoặc hoàn toàn hư cấu.
Khi bạn viết một tài liệu SCP, bối cảnh của câu chuyện bạn truyền tải qua tài liệu chắc chắn có ít nhất một phần là hư cấu, do những yếu tố liên quan đến Tổ Chức SCP không thể không hiện diện trong bài viết của bạn. Tùy vào từng bài viết mà sự hiện diện này đậm nét hay mờ nhạt, và Tổ Chức trong mỗi tác phẩm cũng có thể mang những đặc điểm khác nhau. Tuy nhiên, bạn cần khắc họa Tổ Chức (hay các thế lực khác trong vũ trụ SCP) phù hợp với những đặc điểm khái quát nhất mà mọi người nhận thức về họ. Nếu bạn lấy bối cảnh là một canon nào đó của wiki, những yêu cầu về bối cảnh mà bạn cần tuân theo sẽ còn chặt chẽ hơn nữa.
Bên cạnh những lưu ý chung nói trên, bạn có quyền xây dựng một bối cảnh nhỏ với những đặc điểm riêng cho bài viết của mình, và người đọc cũng sẽ kỳ vọng thấy được điều này trong tác phẩm của bạn. Để xây dựng được một bối cảnh tốt, bạn có thể tham khảo những cách làm sau:
- Hãy áp dụng triệt để nguyên tắc “show, don’t tell” khi giới thiệu bối cảnh của bạn. Đừng cố gắng để nói hết mọi thông tin về bối cảnh ngay từ đầu, và đặc biệt là đừng chỉ sử dụng lời kể suông. Bạn hoàn toàn có thể tiết lộ thông tin về bối cảnh một cách từ từ.
- Hãy mô tả bối cảnh bằng nhiều giác quan. Điều này sẽ giúp người đọc có được cảm giác chân thực và ấn tượng về những yếu tố trong bối cảnh.
- Nếu bạn đã từng đến địa điểm bạn chọn làm bối cảnh, hãy lấy trải nghiệm đó làm nguồn tham khảo. Nếu bạn chưa từng đến nơi đó hoặc đó là một địa điểm hư cấu, hãy tham khảo những bức ảnh về địa điểm bạn chọn hoặc những nơi tương tự.
- Với bối cảnh có thực, bạn có thể tìm thông tin về địa điểm đó trên mạng, sử dụng những công cụ như Google Street View và tham khảo ý kiến của người dân bản địa khi có thể. Ngoài ra, hãy lưu ý về thời tiết, khí hậu và những đặc trưng văn hóa, kinh tế xã hội của địa điểm đó.
- Đối với bối cảnh viễn tưởng hoặc kỳ ảo, bạn có thể đặt ra những nguyên tắc riêng khác biệt với thế giới thực cho bối cảnh của mình. Tuy nhiên, hãy bám sát vào những yếu tố đó khi viết và cân nhắc về ảnh hưởng của chúng đối với các nguyên tắc khác và các tình tiết truyện. Điều đó sẽ giúp bạn tránh những tình tiết mâu thuẫn và lạc lõng.
- Với những bối cảnh có các quy tắc, nguyên tắc đặc biệt, một cách hay để giúp người đọc nắm được thông tin về những nguyên tắc đó là sử dụng hành động, quan điểm hay đặc điểm của nhân vật. Cách làm này cực kỳ hiệu quả đối với thể loại viễn tưởng, kỳ ảo. Để hình dung rõ hơn, bạn có thể tham khảo những ví dụ sau đây:
- Ngoại truyện Sự Kết Thúc Của Bầu Trời thuộc canon Ngày Tàn, lấy bối cảnh là thế giới sau khi các sự kiện trong SCP-001: Khi Ngày Tàn xảy ra. Hai nhân vật chính của ngoại truyện này luôn phải ở trong nhà để tránh ánh mặt trời, và nội dung truyện chỉ xoay quanh cuộc đấu tranh tâm lý của họ về việc có nên ra ngoài ngắm sao hay không, cũng như hệ quả của hành động đó.
- Ngoại truyện Một Ngày Của Ts. Tuân lấy bối cảnh là Đơn vị Tâm linh, nơi chịu ảnh hưởng của SCP-066-VN. Cao trào của ngoại truyện này là việc nhân vật chính cố gắng tiến vào cơ sở của Đơn vị ngoài giờ làm việc được quy định cho bản thân để thực hiện mục đích của mình.
Giọng văn
Giọng văn, hay giọng điệu của tác phẩm hoặc đoạn trích, là thái độ, không khí mà tác giả truyền tải tới độc giả thông qua những lựa chọn về từ ngữ, câu cú của mình. Mỗi tác giả đều sẽ tìm ra những đặc điểm riêng trong giọng văn của bản thân khi tích lũy được một lượng kinh nghiệm nhất định. Đồng thời, mỗi tác phẩm hay mỗi loại bài viết đều yêu cầu người sáng tác có sự linh hoạt về giọng văn để đạt được hiệu quả cao khi viết. Trong một số trường hợp khi các đoạn trích khác nhau của cùng một tác phẩm có tính chất khác nhau, bạn sẽ cần thay đổi đặc điểm giọng văn nhiều lần trong tác phẩm. Đối với các văn bản bao gồm nhiều phần riêng biệt như SCP, việc này là rất phổ biến.
Để biết rõ giọng văn như thế nào là phù hợp cho tác phẩm hay một đoạn trích nào đó trong tác phẩm của bạn, bạn cần chú ý đến đặc điểm, nhu cầu của nhóm người đọc mà bạn hoặc nhân vật mà bạn đang đóng vai hướng tới và chọn lựa cảm xúc mà bạn muốn biểu hiện. Từ đó, bạn có thể thay đổi tính chất của giọng văn mình sử dụng sao cho phù hợp bằng cách dùng từ thuộc những trường từ vựng khác nhau, sắp đặt từ ngữ trong câu, sử dụng câu ngắn – dài và tạo ra nhịp điệu cho câu, cho đoạn theo những cách khác nhau.
Ám chỉ, ẩn dụ và biểu tượng
Những ẩn ý và những hình ảnh, chi tiết thể hiện một ý nghĩa tư tưởng sâu sắc nào đó không nhất thiết phải xuất hiện dày đặc trong một tác phẩm văn học nói chung và một SCP nói riêng. Tuy nhiên, nếu bạn cài cắm được những chi tiết như vậy vào tác phẩm một cách khéo léo, bạn sẽ có thể nâng tác phẩm của mình lên một tầm cao mới. Ý tưởng của bạn sẽ được truyền đạt theo cách cô đọng, súc tích hơn, và bạn sẽ tạo ra được tính văn chương hay chất thơ cho tác phẩm. Ngoài ra, bạn còn có thể dùng những chi tiết như vậy để tiết lộ những diễn biến tiếp theo hay chân tướng cuối cùng của câu chuyện cho độc giả theo một cách thú vị.
Dưới đây là một số mẹo để bạn tạo ra được những ẩn dụ, ám chỉ, biểu tượng ý nghĩa cho tác phẩm của mình:
- Hãy nhớ lại những bài học Ngữ văn trước đây của bạn. Thông qua việc xem lại những phân tích về cách các tác giả nổi tiếng sử dụng hình ảnh, tình tiết trong tác phẩm của mình, bạn sẽ có thể hiểu và học theo cách làm của họ.
- Một ám chỉ, ẩn dụ hoặc biểu tượng luôn có hai phần: Hình ảnh bạn đưa ra trên mặt chữ và hình ảnh bạn muốn người đọc nghĩ tới. Cùng một hình ảnh trên mặt chữ, người đọc có thể hiểu theo nhiều cách. Ngược lại, với mỗi hình ảnh bạn muốn người đọc nghĩ tới, bạn cũng có thể biểu hiện nó bằng ngôn từ theo nhiều cách. Hãy suy nghĩ xem cách kết hợp nào là phù hợp nhất. Bạn cũng có thể áp dụng những tính chất trên để khiến cho những ẩn ý của mình có nhiều lớp nghĩa hơn nữa.
- Bạn cũng có thể dùng ẩn dụ, ẩn ý, biểu tượng để khiến người đọc liên tưởng một chi tiết trong tác phẩm của bạn với chi tiết tương tự trong một tác phẩm nổi tiếng hoặc sự kiện lịch sử nào đó. Điều đó sẽ tạo ra chiều sâu đáng kể cho chi tiết và tác phẩm của bạn.
- Bạn có thể cài cắm những ẩn ý dễ hiểu hoặc khó hiểu tùy ý, nhưng hãy chắc chắn rằng người đọc có cách để hiểu được ẩn ý của bạn. Với ẩn dụ và biểu tượng, chi tiết trên mặt chữ và chi tiết bạn muốn người đọc nghĩ tới phải có điểm chung nổi bật nào đó, từ đó người đọc mới có thể liên tưởng, suy ngẫm. Nếu bạn không rõ liệu ẩn ý của mình có quá dễ hiểu hay quá khó hiểu không, hãy tham khảo ý kiến của mọi người.
- Khi sử dụng những chi tiết ẩn dụ, biểu tượng và ám chỉ, bạn cần tìm cách hướng sự chú ý của người đọc vào chi tiết đó. Để làm được điều này, bạn có thể cho các hình ảnh đó xuất hiện lặp đi lặp lại, hoặc đặt chúng ở những vị trí đáng chú ý trong tác phẩm.
- Để những ẩn ý phát huy tác dụng của nó, bản thân tác phẩm của bạn phải tạo được hứng thú cho người đọc trước đã. Người đọc sẽ chỉ chú ý đến việc cảm nhận chiều sâu của tác phẩm khi họ thấy tác giả nghiêm túc trong việc sáng tạo và tác phẩm có tiềm năng.
- Đừng sử dụng những ẩn dụ, ám chỉ, biểu tượng nhiều hơn cần thiết hoặc cài cắm chúng vào những vị trí không tự nhiên. Làm như vậy sẽ khiến tác phẩm của bạn trở nên khó hiểu, khó đọc, gượng ép, hoặc khiến người đọc nghĩ rằng bạn đang cố tỏ ra sâu sắc và khoe khoang vốn kiến thức của mình.
SCP-096-VN – Nơi Ngọn Đất Gặp Thủy Triều là một bài viết sử dụng ám chỉ, ẩn dụ và biểu tượng cực kỳ hiệu quả. Bài viết có thể hơi khó hiểu khi đọc qua, nhưng bạn có thể tham khảo gợi ý của tác giả để thấy được chiều sâu của nó.
